Przestępstwo prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego

PRZESTĘPSTWO PROWADZENIA POJAZDU MECHANICZNEGO W STANIE NIETRZEŹWOŚCI LUB POD WPŁYWEM ŚRODKA ODURZAJĄCEGO W RUCHU LĄDOWYCH - art. 178ak.k. 

Przestępstwo prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, jako przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji należy do czynów zabronionych, która są coraz skuteczniej wykrywane.  Jednocześnie niniejszy artykuł wskazuje na istotne przesłanki  przestępstwa z art. 178 a k.k. różnice pomiędzy przestępstwem, a wykroczeniem z tytułu prowadzenia pojazdu po użyciu alkoholu, jak również na zagrożenie karą jaką przewidział ustawodawca za jego popełnienie.

RYS HISTYCZNY PRZESTĘPSTWA

Po raz pierwszy prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości zostało skodyfikowane przez ustawodawcę w 1928 r., kiedy to w przepisie § 51 lit. a rozporządzenia Ministra Robót Publicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych z 27.1.1928 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. Nr 41, poz. 396) wprowadzono zakaz prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwym. Mimo że akt ten utracił moc obowiązującą w 1933 r., to zakaz ten utrzymano na mocy przepisu § 50 lit. a rozporządzenia Ministra Komunikacji i Ministra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych z 15.1.1933 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. Nr 9, poz. 55 ze zm.), a następnie § 53 ust. 2 lit. a rozporządzenia Ministrów Komunikacji, Spraw Wewnętrznych i Spraw Wojskowych z 27.10.1937 r. wydanego w porozumieniu z Ministrem Opieki Społecznej o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. Nr 85, poz. 616).

W związku z szybkim rozwojem komunikacji, jak również zwiększeniem zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu lądowym, w tym także ze strony nietrzeźwych kierowców, przy jednoczesnym braku narzędzi pomiarowych, po II wojnie światowej dostrzeżono potrzebę rozszerzenia zakresu odpowiedzialności osób kierujących pojazdami mechanicznymi pod wpływem alkoholu. Stało się tak poprzez zastąpienie „stanu nietrzeźwości” zwrotem „stan wskazujący na użycie alkoholu” oraz wprowadzenie zakazu używania bądź znajdowania się w stanie wskazującym na jego użycie. W tym zakresie należy wskazać na zapisy rozporządzenia Ministrów: Komunikacji, Administracji Publicznej, Ziem Odzyskanych i Obrony Narodowej z 15.4.1948 r. wydane w porozumieniu z Ministrami: Bezpieczeństwa Publicznego, Pracy i Opieki Społecznej oraz Zdrowia – w sprawie zmiany rozporządzenia Ministrów: Komunikacji, Spraw Wewnętrznych i Spraw Wojskowych z 27.10.1937 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych, Dz.U. Nr 27, poz. 186. Powołane rozporządzenie w § 50 ust. 1 stanowiło, że: „W przypadku, gdy kierowca w czasie prowadzenia pojazdu mechanicznego lub w czasie okolicznościowego postoju używa bądź znajduje się w stanie wskazującym na użycie alkoholu lub innych podobnie działających środków, organ kontroli drogowej lub Milicji Obywatelskiej doprowadza kierowcę do najbliższego posterunku Milicji Obywatelskiej, celem sporządzenia doniesienia karnego i zatrzymania pozwolenia na prowadzenie pojazdu, a w przypadku, gdy okaże się to konieczne, również celem przetrzymania kierowcy do czasu ustania działania alkoholu lub innych podobnie działających środków”, a także w § 51 ust. 1 pkt 1: „Cofnięcia pozwolenia bez uprzedniego ostrzeżenia dokonać powinna powiatowa władza administracji ogólnej, która wydała pozwolenie (...), jeżeli kierowca w czasie prowadzenia pojazdu mechanicznego lub w czasie okolicznościowego postoju używał bądź znajdował się w stanie wskazującym na użycie alkoholu lub innego podobnie działającego środka, choćby wypadek nie nastąpił”.

AKTUALNY STAN PRAWNY

Sprawy Karne Kancelaria Rzeszów

Prowadzenie pojazdu

Przede wszystkim dokonując analizy przedmiotowego przestępstwa należy wyjaśnić określenie związane z prowadzeniem pojazdu mechanicznego. W piśmiennictwie przez „prowadzenie” rozumie się kierowanie pojazdem będącym w ruchu, przy pomocy przeznaczonych do tego mechanizmów sterujących lub napędowych, przy czym nie jest konieczne panowanie nad obydwoma tymi mechanizmami jednocześnie. niezbędne jest ustalenie, że sprawca znajdujący się w stanie nietrzeźwości wprawił w ruch pojazd mechaniczny, którym wówczas zamierzał kierować. Samo zajęcie przez nietrzeźwego kierowcę miejsca za kierownicą i uruchomienie motoru z zamiarem prowadzenia pojazdu rozważać należy w ramach usiłowania”. Nie jest „prowadzeniem” pojazdu samo siedzenie za jego kierownicą, gdy stoi on nieruchomo. Przygotowany do odjazdu pojazd nie jest „prowadzony” do chwili, w której nie zacznie się poruszać. Istnieje możliwość usiłowania prowadzenia pojazdu mechanicznego przez sprawcę w stanie nietrzeźwości. Rozstrzygnięcia, czy w konkretnym przypadku zachodzi usiłowanie, musi dokonać sąd na podstawie całokształtu okoliczności. Powinien ustalić, czy sprawca znajdujący się w stanie nietrzeźwości podjął działanie skierowane bezpośrednio do urzeczywistnienia zamiaru „prowadzenia”. W ramach usiłowania należy rozpatrywać samo zajęcie przez nietrzeźwego miejsca za kierownicą i próbę uruchomienia pojazdu.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 22.5.2018 r. (sygn. akt V KK 156/18) Sąd stwierdził, że: „Prowadzeniem pojazdu mechanicznego w rozumieniu art. 178a § 1 KK jest także kierowanie pojazdem z wyłączonym silnikiem, wprowadzonym w ruch siłą ludzkich mięśni. Dla przyjęcia odpowiedzialności karnej za czyn z art. 178a § 1 KK istotne jest ustalenie stanu nietrzeźwości lub znajdowania się pod wpływem środka odurzającego, prowadzącego pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym”.

Adwokat prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości

Pojęcie i rodzaje pojazdów mechanicznych

Podkreślić należy, iż w piśmiennictwie istniały rozbieżności, co do definicji pojazdu mechanicznego, sił jakie muszą nim kierować, aby mógł zostać wprawiony w ruch. Należy stwierdzić, że w piśmiennictwie słusznie przyjmuje się więc, iż „ pojazdem mechanicznym jest pojazd wprawiany w ruch, ewentualnie poruszany przez umieszczony na nim silnik, wymagając, by był to silnik o pojemności skokowej powyżej 50 cm3. Kluczowe znaczenie ma w tym kontekście wyrok Sądu Najwyższego z 25.10.2007 r. (III KK 270/07, PiP 2008, Nr 5, poz. 2), zgodnie z którym: „Za pojazdy mechaniczne należy uznać pojazdy zaopatrzone w poruszający je silnik (pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, motocykle, lokomotywy kolejowe, samoloty, helikoptery, statki wodne i inne), jak również pojazdy szynowe zasilane z trakcji elektrycznej (tramwaje, trolejbusy). Odnosząc się natomiast do kategorii pojazdów w postaci  motorowerów, należy wskazać, iż kwestia ta została przesądzona w Uchwale Pełnego Składu Izby Karnej Sądu Najwyższego z 28.2.1975 r. (V KZP 2/74, OSNKW 1975, Nr 3–4, poz. 33) expressis verbis motorowery zostały zaliczone do przedmiotowych pojazdów.

Innym pojazdem niż mechaniczny jest przykładowo rower, pojazd zaprzęgowy, deskorolka, wózek inwalidzki – ale napędzany tylko siłą mięśni. Tak samo nie są nim przykładowo rolki czy łyżwy. Zgodnie z przepisem art. 2 pkt 47 PrDrog rowerem jest „pojazd o szerokości nieprzekraczającej 0,9 m poruszany siłą mięśni osoby jadącej tym pojazdem; rower może być wyposażony w uruchamiany naciskiem na pedały pomocniczy napęd elektryczny zasilany prądem o napięciu nie wyższym niż 48 V o znamionowej mocy ciągłej nie większej niż 250 W, którego moc wyjściowa zmniejsza się stopniowo i spada do zera po przekroczeniu prędkości 25 km/h.

Wartość zawartości alkoholu we krwi

Przestępstwo to ma charakter formalny. Oznacza to, że dla bytu samego przestępstwa nie jest wymagany jakikolwiek skutek, wystarczy samo prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (lub pod wpływem środka odurzającego). Zgodnie z przepisem art. 115 § 16 KK „Stan nietrzeźwości w rozumieniu kodeksu zachodzi, gdy:

1) zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub

2) zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość”.

Środek odurzający

Poprzez sformułowanie „środek odurzający”– zgodnie z art. 4 ust. 26 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 852 ze zm.) – należy rozumieć każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działającą na ośrodkowy układ nerwowy, która określona jest w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik Nr 1 do przedmiotowej ustawy – tak między innymi Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28.3.2007 r., II KK 147/06, KZS 2007, Nr 9, poz. 9).

Przestępstwa i wykroczenia drogowe Kancelaria

Miejsce popełnienie przestępstwa z art. 178a k.k.

Nie można uznać za ww. miejsce drogi leśnej, lasów, łąk, pól, podwórka prywatnego domu mieszkalnego czy też terenu naprawczego warsztatu [por. Komentarz do art. 177 KK, w: R.A. Stefański, Przestępstwa przeciwko, s. 234; także T. Razowski, Komentarz do art. 173 KK, w: J. Giezek (red.), Kodeks, s. 337]. Słusznie więc wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 2.3.2012 r. (V KK 358/11, OSNKW 2012, Nr 6, poz. 66), że: „Grunt rolny, podobnie jak podwórko przydomowe, nie może być uznany za miejsce, gdzie odbywa się ruch lądowy pojazdów, a zatem nie korzysta z ochrony art. 178a § 1 KK”.

Kto może popełnić przestępstwo z art. 178 ak.k.

Jak wskazuje się w piśmiennictwie, podmiotem przestępstwa – który pociąga za sobą odpowiedzialność karną – może być jedynie osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego mogła rozpoznać jego znaczenie i pokierować swoim postępowaniem. podmiotem przestępstwa z przepisu art. 178a KK może być każdy człowiek zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej, który znajduje się w stanie nietrzeźwości (lub pod wpływem środka odurzającego. Przestępstwo z art. 178a KK popełnić można jedynie umyślnie w formie zamiaru bezpośredniego (dolus directus) lub ewentualnego (dolus eventualis). Sprawca będzie odpowiadał na podstawie art. 178a KK, jeżeli ma świadomość, że znajduje się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, jak również wówczas, gdy przewiduje, iż alkohol nie uległ jeszcze wydaleniu z organizmu z uwagi na upływ czasu i jednocześnie na to się godzi. Jak zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z 10.10.2008 r. (V KK 160/08, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 1802): „Kwestia dopuszczalnego błędu w urządzeniach pomiarowych nie ma przecież żadnego wpływu na stan świadomości osoby badanej co do tego, czy znajduje się lub też może się znajdować w stanie nietrzeźwości. Świadomość istnienia takiej okoliczności tj. stanu nietrzeźwości, rozumiana być musi jako wynikająca z poziomu rozwoju psychicznego zdolność rozpoznania określonego stanu własnej osoby.

Należy zaznaczyć, że jeżeli sprawca przestępstwa z przepisu art. 178a KK w swoich wyjaśnieniach nie ujawnia, czy miał świadomość, że jest w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, to przypisanie mu takiej okoliczności ustala się na podstawie jego rozwoju umysłowego, ilości spożytego alkoholu (lub środka odurzającego) czy też doświadczenia z dotychczasowego spożywania takiego rodzaju środków. W ten sposób ustala się również rodzaj zamiaru.

W podobny sposób ustala się u oskarżonego stan nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 3.4.2003 r. (II AKa 30/03, OSA 2003, Nr 9, poz. 95): „Niemożność precyzyjnego ustalenia stopnia nietrzeźwości oskarżonego wobec braku pomiaru zawartości alkoholu we krwi lub w wydychanym powietrzu pozwala sądowi orzekającemu, na podstawie innych dowodów (zeznań świadków, wyjaśnień oskarżonego), dokonać ustalenia, że oskarżony, znajdując się w stanie nietrzeźwości, prowadził pojazd mechaniczny, zwłaszcza wówczas, gdy te dowody osobowe jednoznacznie wskazują na to, iż stopień stężenia alkoholu, chociażby z uwagi na ilość jego spożycia, musiał – i to znacznie – przekroczyć normy określone treścią przepisu art. 115 § 16 KK”.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 10.9.2008 r. (V KK 160/08, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 1802, przedstawił dwa elementy, które świadczą o świadomości sprawcy, że znajdował się on w stanie nietrzeźwości. Wskazał on na poziom rozwoju psychicznego takiej osoby oraz rodzaj i ilość spożytego przez nią alkoholu. Przesłanki te mogą niewątpliwie dowodzić o wiedzy sprawcy, że jest on nietrzeźwy, jednakże ilość wypitego alkoholu musi być na tyle duża, by mogła spowodować przekroczenie progu trzeźwości. Przyjęte przez Sąd Najwyższy parametry dotyczące ilości i rodzaju spożytego alkoholu, przy braku innych danych (np. o wadze oskarżonego czy spożytych pokarmach), mogą budzić wątpliwości dotyczące możliwości wywołania takiego skutku. Należy podzielić więc stanowisko prezentowane przez niektórych przedstawicieli piśmiennictwa, że: „Sprawca musi obejmować swoim zamiarem także stan nietrzeźwości. W przypadku błędu (nawet nieusprawiedliwionego), czyli błędnego uznania przez sprawcę, że stężenie alkoholu nie osiągnęło granicy stanu nietrzeźwości, nie można przypisać mu odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a, a jedynie za wykrocznie z art. 87 KW”. Jak słusznie wskazuje się w literaturze, przepisy prawa nie przewidują odpowiedzialności za nieumyślne prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości (lub pod wpływem środka odurzającego). Jednakże trudno wyobrazić sobie, iż sprawca może dokonywać tę czynność nieumyślnie, lecz stan nietrzeźwości (lub pod wpływem środka odurzającego) może być objęty nieumyślnością. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 26.7.2017 r. (V KK 125/17) wyraził także zasadny pogląd, zgodnie z którym: „Kodeks karny zna jedynie postać umyślną przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego – art. 178a § 1 KK”.

Pojęcie kierowcy i kierującego

Ustawa – Prawo o ruchu drogowym posługuje się pojęciem kierowcy. Zgodnie z treścią przepisu art. 2 pkt 21 PrDrog jest nim osoba uprawniona do kierowania pojazdem silnikowym lub motorowerem. Stosownie do przepisu art. 2 pkt 20 PrDrog to osoba, która kieruje pojazdem lub zespołem pojazdów, a także taka, która prowadzi kolumnę pieszych, jedzie wierzchem albo pędzi zwierzęta pojedynczo lub w stadzie. Pojęcie kierującego ma szerszy zakres podmiotowy, ponieważ nie ogranicza się tylko do faktycznego kierowania zgodnie z posiadanymi uprawnieniami, ale również do sytuacji, kiedy nie kieruje. Na uwagę zasługuje fakt, że kierującym jest również kursant, który podczas szkolenia praktycznego pod okiem instruktora odbywa lekcję jazdy.

Zagrożenie karą - Kara i środki karne

Przestępstwo z przepisu art. 178a § 1 KK jest zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Należy również dodać, że z uwagi na wysokość zagrożenia karą możliwe jest odstąpienie od wymierzenia kary (art. 59 KK) bądź warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66 KK).

Natomiast przestępstwo z przepisu art. 178a § 4 KK jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W tym ostatnim przypadku może nastąpić tylko warunkowe umorzenie postępowania karnego z art. 66 KK. Warto zauważyć, że od 1.7.2015 r., w przypadku obydwu typów przestępstw, istnieje możliwość zastosowania art. 37a KK, który umożliwia orzeczenie – zamiast kary pozbawienia wolności – grzywny albo kary ograniczenia wolności od 1 miesiąca do 2 lat.

W razie skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK obligatoryjne jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju (art. 42 § 2 KK). Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 4 KK, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami (art. 42 § 3 KK). W wypadku gdy odstępuje od orzeczenia tego środka dożywotnio, jest obowiązany - na mocy art. 42 § 2 KK – orzec terminowy zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju.

W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 1, sąd orzeka świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5000 zł, a w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 4 co najmniej 10 000 zł, które nie może przekroczyć 60 000 zł (art. 43a § 1 i 2 KK).

W przypadku ewentualnych pytań Zapraszam do kontaktu

Adw. Sebastian Możdrzeń

Kancelaria prowadzi sprawy karne, wykroczeniowe związane z obroną przed zarzutami  przestępstw i wykroczeń drogowych w tym w zakresie przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływek środka odurzającego - art. 178ak.k.