Zasada szczególnej ostrożności w ruchu drogowym

ZASADA ZACHOWANIA SZCZEGÓLNEJ OSTROŻNOŚCI W RUCHU DROGOWYM

Przepisy ustawy prawo o ruchu drogowym odnoszące się do zasad bezpieczeństwa nakazują zachowanie przez uczestników ruchu drogowego należytej ostrożności. Ustawa w zależności od sytuacji drogowej oraz podejmowanych manewrów przewiduje zasadę ostrożności zwykłej oraz szczególnej. Poniżej zostało wskazane co należy rozumieć przez zasadę szczególnej ostrożności oraz w jakich sytuacjach ustawodawca wymaga zachowania przez uczestników ruchu drogowego tej szczególnej zasady bezpieczeństwa.

Zgodnie z art. 2 pkt 22 ustawy prawo o ruchu drogowym szczególna ostrożność polega na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków oraz sytuacji zmieniających się na drodze, w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie. Szczególna ostrożność  jest to zatem wyższy stopień ostrożności. Zawarte w przepisie wyrażenie „szczególna” podkreśla, że chodzi tu o ostrożność kwalifikowaną w stosunku do jej odmiany podstawowej.

Celem praktycznego omówienia zasady szczególnej ostrożności należy zwrócić uwagę między innymi na wyrok Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 19.2.1974 r. (Rw 53/74, OSNKW 1974, Nr 6, poz. 125) w którym to Sąd, stwierdził, iż: „Przez szczególną ostrożność (...) należy rozumieć rozważne prowadzenie pojazdu mechanicznego, polegające na przedsiębraniu (ze strony kierującego pojazdem) takich czynności, które zgodnie ze sztuką i techniką prowadzenia pojazdów mechanicznych są obiektywnie niezbędne do zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa w ruchu drogowym, a także na powstrzymaniu się od czynności, które mogłyby to bezpieczeństwo zmniejszać”. Należy więc w pełni podzielić stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w uzasadnieniu ww. wyroku, iż: obowiązkiem kierującego pojazdem jest baczne i ciągłe obserwowanie całej drogi, zmniejszenie prędkości jazdy lub jej całkowite zaprzestanie w warunkach ograniczonej widoczności, rezygnacja z wykonywania niektórych manewrów (wyprzedzanie, omijanie itp.) w niesprzyjających warunkach drogowych, niespożywanie napojów alkoholowych i środków odurzających oraz przewidywanie wystąpienia dających się przewidzieć nietypowych sytuacji drogowych.

Nadto należy wskazać na stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z 7.1.1981 r. (V KRN 366/80, OSNPG 1981, Nr 8, poz. 90), w którym to argumentował: „Kierujący pojazdem mechanicznym ma obowiązek obserwowania nie części ulicy, lecz całej jej szerokości. Od obowiązku tego nie zwalnia go zachowanie się innego kierowcy”. Obserwowanie całej jezdni i zachowania innych uczestników ruchu umożliwia bowiem podjęcie właściwej decyzji dotyczącej odpowiedniej techniki jazdy.

Natomiast Sąd Najwyższy w postanowieniu z 12.8.2009 r. (V KK 34/09, OSNKW 2009, Nr 9, poz. 81) wyraził zasadny pogląd, że: „Warunkiem sprostania obowiązkowi szczególnej ostrożności, nałożonemu na uczestnika ruchu drogowego w sytuacjach wskazanych w ustawie, jest nieustająca obserwacja sytuacji na drodze, umożliwiająca percepcję wszystkich zmian i odpowiednie dostosowanie się do nich. Sprostanie temu obowiązkowi wymaga bowiem od kierowcy pełnej koncentracji oraz takiego stanu umysłu, który w odpowiednim momencie dostrzeże i odpowiednio zareaguje na zaistniałe zagrożenie.

Zachowanie szczególnej ostrożności jest wymagane w sytuacjach, gdzie towarzyszące im niebezpieczeństwo jest większe niż przeciętne.

KIEDY WYMAGANE JEST ZCHOWANIE SZCZEGÓLNEJ OSTROŻNOŚCI

Zgodnie z ustawą – Prawo o ruchu drogowym mowa jest tutaj o następujących sytuacjach, w których wymagane jest zachowanie szczególnej ostrożności:

1) przechodzenia pieszego przez jezdnię lub torowisko (art. 13 ust. 1 PrDrog);

2) włączania się do ruchu (art. 17 ust. 2 PrDrog);

3) zmiany kierunku jazdy i pasa ruchu (art. 22 ust. 1 PrDrog);

4) cofania (art. 23 ust. 1 pkt 3 PrDrog);

5) wyprzedzania (art. 24 ust. 2 PrDrog);

6) zbliżania się do skrzyżowania (art. 25 ust. 1 PrDrog);

7) przecinania się kierunków ruchu poza skrzyżowaniem (art. 25 ust. 3 PrDrog);

8) zbliżania się do przejścia dla pieszych (art. 26 ust. 1 PrDrog);

9) przejeżdżania obok oznaczonego przystanku tramwajowego lub innego przystanku komunikacji publicznej, który nie znajduje się przy chodniku (art. 26 ust. 6 PrDrog);

10) zbliżania się do przejazdu dla rowerzystów (art. 27 ust. 1 PrDrog);

11) zbliżania się do przejazdu kolejowego oraz przejeżdżania przez przejazd kolejowy (art. 28 ust. 1 PrDrog);

12) przejeżdżania przez tory tramwajowe (art. 28 ust. 6 PrDrog);

13) jazdy w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza spowodowanej mgłą, opadami atmosferycznymi lub innymi przyczynami (art. 30 ust. 1 PrDrog);

14) korzystania przez kierującego rowerem z drogi dla rowerów i pieszych (art. 33 ust. 1 PrDrog);

15) korzystania przez kierującego rowerem z chodnika lub drogi dla pieszych (art. 33 ust. 6 PrDrog);

16) niestosowania się do przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz do znaków i sygnałów drogowych przez kierującego pojazdem uprzywilejowanym w ruchu drogowym (art. 53 ust. 2 PrDrog);

17) niestosowania się do przepisów o obowiązku jazdy na jezdni lub przy jej prawej krawędzi oraz o zatrzymaniu i postoju przez kierującego pojazdem wykonującym na drodze prace porządkowe, remontowe lub modernizacyjne (art. 54 ust. 2 PrDrog);

18) przejeżdżania obok pojazdu do nauki jazdy lub przeprowadzania egzaminu państwowego oznaczonego kwadratową tablicą barwy niebieskiej z białą literą „L”, umieszczoną na pojeździe, lub jazdy za nim (art. 55 ust. 3 PrDrog);

19) omijania pojazdu przewożącego zorganizowaną grupę dzieci lub młodzieży do lat 18, oznaczonego wymaganą tablicą, w czasie wsiadania lub wysiadania dzieci lub młodzieży (art. 57 ust. 2 PrDrog);

20) przejeżdżania obok autobusu szkolnego (art. 57a ust. 1 PrDrog);

21) omijania pojazdu przeznaczonego konstrukcyjnie do przewozu osób niepełnosprawnych, oznaczonego wymaganą tablicą – w czasie wsiadania lub wysiadania osoby niepełnosprawnej (art. 58 ust. 2 PrDrog);

22) pominięcia znaku ostrzegawczego [§ 3 ust. 1 rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31.7.2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych

23) niestosowania się przez kierującego pojazdem wykonującym na drodze prace porządkowe, remontowe lub modernizacyjne do niektórych znaków drogowych (§ 33 ust. 1 ww. rozporządzenia);

24) nadawania migającego lub stałego sygnału żółtego umieszczonego na przeszkodzie lub migającego sygnału żółtego nadawanego przez sygnalizator ostrzegający o występującym niebezpieczeństwie lub utrudnieniu ruchu (§ 98 ust. 6 ww. rozporządzenia);

25) niestosowania się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju przez osoby niepełnosprawne o obniżonej sprawności ruchowej, kierujące pojazdami samochodowymi i kierujących przewożących takie osoby (§ 33 ust. 2 ww. rozporządzenia)

Jak wynika z powyższego zestawienia, ustawodawca przewidział, wiele sytuacji, wymagających od uczestników ruchu drogowego zachowanie szczególnej ostrożności.

Uzasadnionym jest w tym zakresie podkreślenie, iż piesi korzystający z przejścia dla pieszych nie są zwolnieni z zachowania szczególnej ostrożności.

ZACHOWANIE OSTROŻNOŚCI A WYMÓG ZACHOWANIA SZCZEGÓLNEJ OSTROZNOŚCI

W zakresie stopniowania ostrożności przez uczestników ruchu drogowe  należy w pełni zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z 20.11.2012 r. (V KK 110/12, Legalis),  w którym to podkreślić, iż „Skoro ustawodawca dokonał nie tylko podziału na ostrożność «zwykłą» i «szczególną», ale również stworzył cały katalog sytuacji, w których obowiązek zachowania szczególnej ostrożności posuwa aż do granicy upewnienia się co do możliwości bezpiecznego wykonania określonego manewru lub jego części, to nie ma wystarczających podstaw do tego, aby tę właśnie – niewątpliwie dalej idącą postać szczególnej ostrożności, utożsamiać każdorazowo z jej podstawowym zakresem.

Warto wskazać w tym miejscu na wyroki Sądów w zakresie zachowania szczególnej lub podstawowej ostrożności przez uczestników ruchu drogowego.

Wyrok Sądu Okręgowego  w Warszawie z dnia 18.11.2019 r., X Ka 1007/19, Legalis

Szczególna ostrożność polega na wnikliwej ocenie pieszego, czy jego wejście na jezdnię, aż do momentu opuszczenia jej (jezdni) nie spowoduje utrudnienia ruchu, które w istocie będzie przede wszystkim dla niego szczególnie niebezpieczne. Chodzi o to, czy odległość pojazdów od miejsca, w którym pieszy ma zamiar jezdnię przekroczyć, jest wystarczająca.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia  6.2.2019 r., IV KK 7/19, Legalis

Akceptując ocenę Sądu I instancji odnośnie do braku możliwości przypisania oskarżonemu obiektywnie zaistniałego skutku, Sąd Okręgowy wskazał, że w ustalonym stanie faktycznym oskarżony nie był w stanie zapobiec skutkowi. Nie można oskarżonemu czynić zarzutu z tego powodu, że nie dostrzegł pieszego, skoro i tak wobec decyzji pokrzywdzonego o wkroczeniu na przejście dla pieszych bezpośrednio pod jadący samochód, mającego cechy wtargnięcia – oskarżony z przyczyn temporalnych nie miał możliwości uniknięcia wypadku i potrącenia pieszego [podkr. M.O.]. Co więcej, jak podkreśliły procedujące sądy, oskarżony jechał z niewielką prędkością, administracyjnie dopuszczalną, tj. nieprzekraczającą 20 km/h, a zatem znamionującą w tej sytuacji drogowej dochowanie szczególnej ostrożności przy zbliżaniu się do przejścia dla pieszych i nie miał obowiązku profilaktycznego zatrzymania się przed tym przejściem, skoro przepisy ruchu drogowego tego nie wymagają.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.2.2017 r., III KK 367/16, OSG 2018, Nr 2, poz. 13

Bardzo rażące niezachowanie należytej ostrożności przy zbliżaniu się do przejścia dla pieszych

Nieumyślność naruszenia zasad ruchu drogowego w postaci niezachowania należytej ostrożności przy zbliżaniu się do przejścia dla pieszych i w konsekwencji nieustąpienie pierwszeństwa znajdującej się na nim pokrzywdzonej, należy ocenić jako bardzo rażące.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.10.2012 r., V KK 423/11, Legalis

Zakres obowiązku zachowania szczególnej ostrożności przez kierującego pojazdem przy zbliżaniu się do przejścia dla pieszych

Nałożony w art. 26 ust. 1 w zw. z art. 2 pkt 22 PrDrog na kierującego pojazdem, który zbliża się do przejścia dla pieszych, obowiązek zachowania szczególnej ostrożności winien być postrzegany także jako polegający na zwiększeniu uwagi nie tylko co do zachowania pieszych znajdujących się przed przejściem dla pieszych lub w jego najbliższej okolicy, ale także w odniesieniu do innych uczestników ruchu drogowego, których postąpienia mogą w sposób istotny wpłynąć na podjęcie przez pieszych zachowań sprzecznych z obowiązującymi zasadami bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Postanowienie  Sądu Najwyższego  z dnia  23.4.2015 r., II KK 99/15, Legalis

Realizacja wymogu zachowania szczególnej ostrożności przy włączaniu się do ruchu

Norma wynikająca z art. 17 ust. 2 PrDrog nie nakłada na kierującego nieograniczonych obowiązków obserwacji całego otoczenia, lecz w zależności od konkretnej sytuacji precyzuje, w jaki sposób określony manewr ma zostać bezpiecznie wykonany (tj. jaki zasób informacji musi przeanalizować kierowca, zanim podejmie decyzję o wykonaniu danego manewru).

Powyższe rozważania dają zatem jednoznaczne podstawy do stwierdzenia, że szczególna ostrożność polega na upewnieniu się o możliwości wykonania konkretnego manewru bez utrudnienia ruchu lub spowodowania jego zagrożenia. Kierujący pojazdem musi – przy zachowaniu odpowiedniej koncentracji – bardzo uważać, aby zdążyć zaniechać takiego działania w przypadku, gdyby jego kontynuowanie stwarzało zagrożenie dla ruchu drogowego lub zmuszało innego uczestnika ruchu do podjęcia działania obronnego, o ile przewidywał albo był w stanie przewidzieć takie skutki.

W przypadku ewentualnych pytań Zapraszam do kontaktu

adw. Sebastian Możdrzeń

Kancelaria Adwokacka w Rzeszowie